OBSESİF KOMPULSİF KİŞİLİK BOZUKLUĞU

TANISAL ÖZELLİKLER

OKKB’nin temel özelliği düzen, mükemmelikle aşırı ve yaygın uğraş, kişilerarası ve zihinsel olarak esneklik, açıklıklık ve etkinlik kaybına neden olacak ölçüde kontrol içeren bir paterndir.

Bu durum erken erişkin çağda başlar ve çeşitli bağlamlarda erişkin hayatta devam eder.

Bir etkinliğin esas amacını kaçıracak derecede sıkı kurallar, planlar, prosedürler, kurallar ve detaylara aşırı dikkat ederek kontrol hissi sağlarlar.

Aşırı dikkatlidirler. Detaylara aşırı özen gösterir ve tekrar tekrar kontrol edip hata ararlar. 

• Bu davranışlarının neden olduğu gecikme ve rahatsızlıktan diğer insanların huzursuz olmasına kayıtsızdırlar. Mesela yapılacak işler listesini kaybettiklerinde listeyi tekrar oluşturmakla harcayacakları zamanın çok daha fazlasını arayarak geçirebilirler.
• Zaman yönetimleri kötüdür ve en önemli işleri son dakikaya bırakırlar.
• Mükemmelliyetçilik ve kendilerine koydukları yüksek standartlar belirgin sıkıntıya neden olur. 
• Yapacakları işin her detayının tam olarak mükemmel olmasıyla o kadar ilgilenir ki hiçbir zaman bitiremezler.
• Hobi ve arkadaş ilişkilerini yok sayma pahasına işle aşırı ilgilidirler. Bu davranış ekonomik zorunlulukla ilgili değildir. Sürekli dinlenmek için hiç zaman bulamadıklarını hissederler. Keyif verici aktiviteleri sürekli erteler sonunda da yapmazlar. Yaptıklarında ise yanlarına mutlaka işle ilgili bir şeyler alırlar. Yoksa zaman kaybettiklerini düşünüp huzursuz hissederler. 
• Arkadaşlarıyla zaman geçirseler bile bu çoğunlukla resmi olarak düzenlenmiş bir organizasyon olur.
• Hobi ve eğlence etkinliklerini de dikkatli planlama ve ağır çalışma gerektiren eylemler olarak değerlendirir ve mükemmel performansa ulaşmaya çalışırlar.
• Ahlak, etik ya da değerlerle ilgili aşırı katı ve tutucu olabilirler. Kendilerini ve çevrelerindeki insanları katı ahlaki ilkelere ve yüksek standartlara zorlayabilirler. 
• Hata yaptıklarında kendilerini acımasızca eleştirirler. 
• Kurallara ve otoriteye aşırı uyum, saygı ve bağlılık gösterirler. Kuralları hiçbir şekilde esnetmezler.
• Maddi ya da manevi değeri olmayan kullanılmış eşyaları atamayabilirler. Bneyin ne zaman lazım olacağı belli olmaz düşüncesiyle eşyaları atmayı müsriflik olarak görürler ve biri eşyalarını atarsa çok rahatsız olurlar.
• Görev paylaşımı yapmaktan rahatsız olurlar. Mantıkdışı bir inatla her şeyin kendi bildikleri ve yaptıkları şekilde yapılmasında ısrar ederler.
• Onlar için bir işi yapmanın tek ve doğru yolu kendi bildikleri yoıl olduğu için, birinden bir iş istediklerinde çok detaylı yönerge verir ve farklı bir şekilde yapılırsa çok şaşırır, rahatsız olur ya da kızarlar. Mecbutr kalmadıkça kimseye iş devretmezler çünkü her şeyi en doğru şekilde yalnızca kendilerinin yapacağını düşünürler.
• Gelecekte yaşayabilecekleri olası felaketlere hazırlıklı olmak için çok cimri olabilir ve aslında sahip olabileceklerinden çok daha düşük standartlarda yaşayabilirler. 
• Çok katı ve kuralcıdırlar. Onlar için bir şeyi yapmanın tek bir doğru yolu vardır ve farklı bir yol izlenmesinden çok rahatsız olurlar. Bu nedenle yapacakları herşeyi en ince detayına kadar planlar, başkalarının fikirlerine göre hareket etmekte ya da planlarında değişiklik yapmakta çok zorlanırlar.
• Özetle diğerlerinin bakış açısını kabul etmekte çok zorlanırlar. 

 

SIKLIK

 

AYIRICI TANI

Obsesif kompulsif bozukluk: Obsesyon ve kompulsiyonlar vardır. her iki tanı kriteri de karşılanıyorsa eştanı konabilir.

Biriktiricilik bozukluğu: Biriktiricilik yaşam alanı bırakmayacak şekilde çok aşırı ise bu tanı gözden geçirilmeli. Eştanı olabilir.

Narsistik kişilik bozukluğu: aşırı mükemmeliyetçi ve bir tek kendilerinin yapabileceklerine inanabilirler ancak başarıya ulaştıklarını düşünürler. OKKB hastaları ise aşırı derecede ve acımasızca kendilerini eleştirirler, zorunlu hissettikleri yüksek standartlara erişmeye çalışırlar. 

• Narsistik ve antisosyal kişilik bozukluğu olanlarda OKKB olanlar gibi cömert değildir ancak parayı kendilerine harcarlar. OKKB ise kendisine de harcamaz.
• Şizoid kişilik bozukluğu da aşırı resmi ve sosyal ilişkilerden kopuk olabilir ancak OKKB’de kişi aşırı çalışmak ve eşlik eden yoğun duygular nedeniyle sosyal yaşamdan uzakken, şizoid kişilik bozukluğunda neden duygusal yakınlık kurma kapasitesinin yetersizliğidir. 
• OKK özellikleri yüksek performans gerektiren durumlarda oldukça işlevsel olabilir ancak bu özellikler kişiye aşırı sıkıntı verdiğinde, günlük işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olacak esneklik ve uyum bozukluğuna neden olduğunda OKKB tanısı konur.
• Tanı için ek olarak OKK özelliklerinin herhangi bir madde ya da tıbbi durumun etkisiyle ortaya çıkmamış olması gereklidir. 

Obsesif kompulsif bozukluk üç önemli bileşenden oluşan nöropsikiyatrik bir hastalıktır. 

 

 

Obsesyon: Tekrarlayıcı, sıkıntı veren, bilinçli çabayla zihinden atılamayan, istenmeyen, rahatsız edici düşünce, dürtü ya da imgelerdir. Obsesyon temizlikle, cinsellikle, dini temalı, sağlıkla, zarar vermek ya da zarar görmekle ilgili şüpheler, görüntüleri içerebilir. 

Örneğin eğer bunu yapmazsam (saymak, sıralamak, düzenlemek, bir cümleyi tekrar etmek) ailemden birine bir zarar gelecek ya da aklıma kabul edemeyeceğim cinsel ya da dinsel bir görüntü ya da şüphe geldi bunu zihnimden atmalıyım, bunun zihnime gelmesi benim gerçekten bu ‘uygunsuz’ durumu istediğim ve yapma ihtimalimin artacağı anlamına gelir.

Ya da ocağı, tüpü, pencereyi açık bırakacağım ve yangın, hırsız vb bir felakete neden olacağım. Ya da işle ilgili bir yazı ya da dilekçe yazarken yanlış yazma ihtimali ve bunu sonuçlarını felaketleştirici olarak görmek, ülkeye millete küfür ve cezaevine alınma gibi. 

Bir diğer örnek her namazda aklına ‘Allaha küfür’ düşünceleri gelen dinine bağlı bir kişi ya da çocuğunu kucağına her aldığında aklına çocuğunu bıçaklamakla ilgili görüntüler gelen bir anne ya da eşçinsel olduğu ya da ailesinden biriyle cinsel ilişki görüntü ya da düşüncesi gelen ve bu düşüncenin verdiği sıkıntıyı gidermek için ailesinden ya da hemcinslerinden uzak duran bir kişiyi örnek verebiliriz. 

 

 

Kompulsiyon: Obsesyonun verdiği sıkıntıyı gidermek ya da etkisizleştirmek için yapılan tekrarlayıcı davranışlar, düşünceler ya da imgelerdir. 

 

Kompulsiyonda bulunmak OKB hastalığı olan bir kişi için bir seçim değildir. Aksine kişi kompulsiyonu yapmaktan dolayı da sıkıntı duyar ancak kendini bunu yapmak zorunda hisseder. Türkçe çevirisinin ‘zorlantı’ olmasının nedeni de budur. 

 

Kompulsiyon kişiye adeta hükmeder ve kişiyi obsesyonun verdiği sıkıntı ortaya çıktığı anda ve ‘belli ve özel bir şekilde’ kompulsiyonları uygulamaya iter. Kompulsiyonlara ritüeller de denebilir çünkü kendine özgü belli bir ritmi, sırası ve şekli vardır. Kişi kompulsiyonu bu özel ritüele uygun şekilde gerçekleştirmelidir aksi halde sıkıntı duymaya devam eder.

 

Kompulsiyonlara örnek olarak temizlemek, sıraya dizmek, sayı saymak, belli bir hareketi ya da sözcüğü tekrar etmek, nesneleri simetrik olarak düzenlemek, bir eylemde bulunurken simetriye özen göstermek, evden çıkarken defalarca kapıyı, pencereyi, ütüyü, ocağı vb kontrol etmek, bir yazı yazarken ya da bir mail atarken ya da sosyal medyada bir şey paylaşırken defalarca kontrol etmek vb. 

 

 

Kaçınma: Kişi obsesyonun ne zamanlarda aklına geleceğini bilir. (örneğin banyoda, tuvalette, çocuğu kucağına alınca, hemcinsi ile kucaklaşınca ya da ailesinden birine sarılınca, dağınık bir oda gördüğünde, çizgili bir yolda yürürken vb) bu nedenle tetikleyici dediğimiz bu durumlardan uzak durmaya çalışır. 

 

Banyoya girmez, tuvaleti geldiği halde sıkışana kadar tuvalete gitmez, yakın arkadaşlarını hemcinslerinden seçmez, aile bireyleriyle fiziksel temastan uzak durur. Kaçınma davranışları hastalık ilerledikçe öyle bir hal alır ki kişi yaşamının tamamını hastalığı çevresinde kurar. Kişiye hastalığı dışında bir yaşam alanı kalmamış gibidir.